Eski İstanbul'da kaynak sularına (âb-ı leziz) derlerdi. Sularının tatlarını birbirinden ayırt edebilen kişiler vardı.

Alemdağ’dan çıkan Taşdelen suyu için “Zemzem’in yol arkadaşı” denirmiş. Neden? Çünki Hâc farîzası için yola çıkan Surre Alayı’nın küplerine doldurulur, yol ihtiyacı karşılanır, Hâc dönüşü bu küpler zemzem doldurularak geri getirilirmiş.

Bir başkasının ünü bütün Avrupa Saraylarına yayılmış. Geleneksel tarzda süslenmiş Sırmakeş su şişeleri, yabancı elçilere hediye edilirdi. Dış ülkelere gönderilen hediyeler arasında bir damacana veya şişe Sırmakeş Suyu da bulunurdu.

Beykoz sırtlarından çıkan Sırmakeş suyu her gün kağnılarla rıhtıma indirilir, oradan kayıklarla İstanbul’a sevk edilirmiş.

Misafir kahvesi Sırmakeş ile pişirilirmiş. Hâc ve umreye gidenler de Araplar pek beğendiğinden yanlarında Sırmakeş Suyu’nu hediye olarak götürürmüş.

Çeşmeler sebiller diyarı İstanbul

Farklı membalardan getirilen kaynak suları birbirine katılır, çeşme, sebil ve şadırvanlardan İstanbul halkına hizmet verilirdi. Sakalar, memba sularını kırbalarlar ve damacanalarla evlere taşırdı.

Evlerin hemen hepsinin bahçe veya avlusunda kuyu suyu da bulunurdu ama, bunların pek azı içmek için kullanılır, çeşmelere rağbet edilirdi.

Mustafa Aşir Efendizâde'nin (1797) “Mehah-ı Miyâh” isimli taş baskısı kitabı İstanbul’un lezzetli içme sularını anlatır. Bu suların çeşitli özelliklerinin yanı sıra, suların sertlik derecelerini de verir.

İstanbul’un târihe karışan kaynak içme sularını bugün içme suyunun isminin yazılı olduğu pullar ve mühürlerden öğreniyoruz.

Ayazma, Büyükdere, Kısıklı Büyük ve Küçük Çamlıca, Çırçır, Göztepe, Hünkâr, İmrahor, Kara Kulak, Kanlı Kavak, Kayış Dağı, Keçe, Silâhtar ve Taşdelen gibi meşhur içme sularının damga pulları ve mühürleri günümüze yâdigâr kalmıştır.

Bugünkü fabrikasyon plastik su damacanaları yoktu, damacanalar, camdı ve sık örgülü özel sepetleri vardı.

En eskisi Çamlıca suyu

1461 senesinde Fâtih tarafından akıtıldığı söylenen Büyük Çamlıca Suyu’nun kaynağı, Büyük Çamlıca tepesinin eteğinde, Boğaz yönündeki bir ağacın altından çıkmaktaydı.

Çamlıca Suları’yla Üsküdar ve civârının su ihtiyâcı karşılanmış, çeşme ve sebillerin suyu sağlanmıştı. Bunlar farklı isimlerle anılırdı. Çamlıca tarafındaki Tomruk, Şekerkaya, Tiryal Hâtun, Kısıklı ve Ömer Efendi Suları, çeşitli yollarla câmi, sebil, tekke gibi vakıf kuruluşlara ulaştırılırdı.

Kayış Dağı Suları

Kayış Dağı’nın şehre bakan batı ciheti eteklerinden çıkardı. Kayış Dağı’ndan çıkan bu suyun özelliği çam suyu olmasıydı, yâni yağmur suyu çamların altından süzülerek kaynaklardan fışkırmaktaydı.

Kara Kulak Suyu

Beykoz’da Dereseki Köyü’nün güneyinden ve kısmen de doğusundan çıkan Kara Kulak suyu hâlâ akar.. çeşmesinin tâmir kitâbesi “Kara Kulak Suyu’dur çeşmesi olmuşdu harâb / Kıldı ihyâ yeniden pâdişeh-i deryâ-cûd" diye başlayan sözlerle Sultân Mahmûd'a övgü sergiler.

Hamîdiye Suları

İstanbul'da Rumeli Yakası'nda Kâğıthâne’nin Ayazma Suyu, Sultan Abdülaziz döneminde Yıldız Sarayı’na getirildi. II. Abdülhamid devrinde Ayazma Suyu’na pek rağbet edilirmiş.

Hamîdiye Suları ise Kemerburgaz’ın doğusundan başlayıp güneye doğru sık ağaçlar ve sık fundalıklar arasından, sert taşlı arâzi içinden akan altmıştan fazla kaynak bir araya getirildi. 133 çeşme vâsıtasıyla İstanbul halkına ulaştırıldı. Hamîdiye Suyu, 1902 târihinde sokak çeşmelerinin yanı sıra saraya, hastânelere, okullara vd mekânlara da verildi.

Kanlı Kavak Suyu

Zavallı Kanlı Kavak Suyu’nun membaı, İstanbul’un Rumeli yakasında Baltalimânı vâdîsine inen dere yatağının sağındaydı. Mehmed Hafid Efendi, bu suyun idrar söktürücü olduğunu yazar.

Mermer ve hazneli Emirgan Hamîd-i Evvel Çeşmesi (1781) üstündeki tabelada bu çeşmeden Kanlı Kavak Memba Suyu’nun akıtıldığı yazılıdır ama artık su, o leziz su değil, berbat bir sudur!