Bu sorunun cevabını doğrudan doğruya Osmanlı padişahı II. Mahmut’tan dinleyelim: 

Herkes tarafından bilinen bir gerçektir ki Muhammed ümmetindenim diyen İslâm halkın her şeyden evvel İslâm’ın temel kurallarını ve dinle ilgili haram-helal kavramlarını öğrenmesi gerekmektedir. Bu zorunlu temel dini bilgiler öğrenildikten sonradır ki isteyen istediği mesleği seçecek ve o yolda geçimini sağlayacaktır.

Bu açık gerçekliğe rağmen bir zamandan beri halkın çoğu analarının ve babalarının bir günahı olarak kendileri cahil kaldıkları gibi çocuklarının da cahil kalmasına yol açmaktadırlar. Rızkı verenin Allah olduğuna tevekkül etmeyen bu cahil halk sırf akça kazanmak için çocuklarını mektepten alıp çırak (şâgirt) olarak sanat ehlinin yanına vermekteydi. Bu çocuklar cehalet içerisinde büyüyüp daha sonra bu bilgileri almaları mümkün olmuyordu. Böylece dinini, diyanetini öğrenmekten mahrum kalan bu çocukların bütün günahı analarının ve babalarının boynuna kalmaktaydı.

Sultan Mahmut’un çocukları bu cehalet girdabından kurtarmak için düşündüğü tedbir “kadı” efendileri devreye sokmaktı. Çocuğunu mektepten alıp esnaf yanına çırak olarak vermek isteyen baba, İstanbul kadısına veya Galata, Eyüp, Üsküdar kadılarına çocuğu ile birlikte gidecek ve çocuğun dini temel bilgileri aldığı kanıtlandıktan sonra eline gerekli izin tezkiresi verilecekti. Bu tezkire olmadan hiçbir esnaf, hiçbir çocuğu çırak olarak dükkânına alamayacaktı.

Okul yaşındaki bir çocuğun çırak olarak izinname olmaksızın çalıştırıldığını gören veya duyan mektep hocası veya mahalle imamı durumu kadıya bildirmek zorundaydı (Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, c.12, İstanbul 1974, s.313- 315).

Bir sûreti Adana Kadı Siciline kayıt edilmiş bulunan bu fermanda birçok köy ve kasabada cami ve mescitlerin boş ve işlevsiz kaldığından şikâyet edilmekteydi. Minarelerde ezan-ı Muhammedi okunmaz olmuştu. Halk beş vakit namazı terk etmişti. Bütün bunlar cahil halkın akçaya imrenerek çocuklarını 5-6 yaşında iken mektepten alıp sanata vermelerinden kaynaklanmaktaydı. Bu yolla kendileri cahil kaldıkları gibi çocuklarını da cahil bırakmaktaydılar (AŞS 10, s.64-65, belge 211, tarih evahir-i Şevval 1241/ 29 Mayıs- 9 Haziran 1826).

Sultan Mahmut’un çocuklara din ve diyanetlerinin öğretilmesi için yayınladığı bu ferman bir tür adalet fermanı gibidir. Osmanlı toplumunun ne kadar acınacak bir durumda olduğunun da bir anlamda itirafıdır. Padişahın istediği şey çocuklarının okutularak onların birer meslek sahibi yapılması değildir. Çocuk Kur’an okumayı öğrenecek, abdest almasını, namaz kılmasını öğrenecek ondan sonra hangi mesleği seçerse ona yönelecektir. Rüşdiye, İdadi gibi orta düzeyde tahsile gönderilmesini istemek söz konusu değildir. Mahalle mektebini bitirmesi yeterli görülmektedir. Orta dereceli okulların yaygınlaşması ancak II. Abdülhamit döneminde hız kazanacaktır.

Osmanlı toplumunun tabanı bu şekilde olunca Askerî Tıbbiye açıldığında burayı Rum, Ermeni ve Yahudi gençleri doldurmuştu. Devlet, ordusunda bu kadar gayrımüslimin subay olarak bulunmasını sakıncalı görünce, Askeri Tıbbiye dersleri arasına İslâm Fıkhı, İslâm İlmihâli dersleri koymak zorunda kalmıştı.

Günümüzde iktidarın İmam-Hatip Okulları’na bu derece önem vermesi Sultan Mahmut’un başlattığı eğitim hamlesinin bir uzantısı olarak kabul edilebilir. Sevindirici olan ise sadece İmam-Hatip eğitiminin yeterli bulunmayarak yüksek eğitime aktarılmasıdır.

sonsoz.com.tr

Yazar-Yılmaz-Kurt